System zarządzania środowiskowego to jeden z najpopularniejszych systemów zarządzania wdrażanych w przedsiębiorstwach.

Jego celem jest ochrona środowiska oraz minimalizowanie zanieczyszczeń środowiska powodowanych przez prowadzenie działalności gospodarczej. System zarządzania środowiskowego może zostać oparty na różnych wytycznych. W praktyce stosuje się głównie normę ISO 14001 lub rozporządzenie EMAS.

Zasady systemu zarządzania środowiskowego

System zarządzania środowiskowego, podobnie jak inne systemy zarządzania oparte na normach ISO, obejmuje swoim zakresem każdy aspekt pracy przedsiębiorstwa. Oznacza to, że ochrony środowiska nie można „zamknąć” w jednej komórce organizacyjnej, która zajmuje się rozliczeniami środowiskowymi, sprawozdawczością i ewidencją wpływu na środowisko. Myślenie o ochronie środowiska powinno przenikać każdy element działania organizacji i każdy poziom zarządczy. Najwyższe kierownictwo będzie odpowiedzialne za ustalenie ogólnych ram systemu, sprecyzowanie polityki środowiskowej i celów środowiskowych. Obowiązkiem Zarządu będzie także zapewnienie odpowiednich zasobów (ludzi, sprzętu, czasu, pieniędzy itd.), aby ochrona środowiska była możliwa. Kierownictwo średniego szczebla będzie miało za zadanie zaplanowanie i poprowadzenie procesów zachodzących w firmie w taki sposób, aby były one jak najmniej dotkliwe dla środowiska. Praktycznych przykładów takiego podejścia można podać co najmniej kilka:

  • Wybieranie surowców i towarów w oparciu o kryterium środowiskowe, np. przy zakupie kartonów opakowaniowych preferowanie tych, które zostały wytworzone zgodnie z zasadami FSC.
  • Stosowanie technologii produkcji zakładającej maksymalne wykorzystanie surowców, a tym samym wytwarzającej jak najmniej odpadów.
  • Korzystanie ze sprawnego i w miarę możliwości finansowych także nowoczesnego parku maszynowego – nowe maszyny są z reguły bardziej energooszczędne i dłużej pracują bez usterek, co ogranicza ilość zużytych części (odpadów).
  • Przemyślenie i zastosowanie przy projektowaniu wyrobów rozwiązań, które pozwolą na długie i bezawaryjne użytkowanie wyrobów oraz ich późniejszy recykling lub odzysk.
  • Ustalenie i wprowadzenie w firmie zasad prośrodowiskowych, np. segregacji odpadów, promowanie wśród pracowników świadomości ochrony środowiska oraz sprzyjających jej zachowań.

 

Rolą pracowników będzie stosowanie przyjętych w firmie zasad środowiskowych, zgłaszanie zauważanych problemów oraz pomysłów usprawniających przyjęte postępowanie. Choć wkład pracowników może wydawać się mało znaczący, to praktyka pokazuje, że bez ich świadomości i zaangażowanie żadne, nawet najlepsze środowiskowe zasady nie będą w firmie działać.

System zarządzania środowiskowego warto oprzeć o zalecany w normie ISO 14001 model PDCA. Działania prośrodowiskowe powinny być najpierw dokładnie zaplanowane, następnie wdrożone przy użyciu posiadanych zasobów, potem sprawdzone pod kątem skuteczności i udoskonalane w miarę rozwoju firmy lub wykrywanych braków i wad. Równie ważną kwestią będzie zintegrowanie systemu zarządzania środowiskowego z biznesowym podejściem. Ochrona środowiska kosztuje, lecz równocześnie przynosi korzyści, które te koszty będą równoważyć. I nie chodzi tylko o korzyści dla środowiska. Obecnie coraz więcej konsumentów oraz firm zwraca baczną uwagę na ochronę środowiska i świadomie preferuje tych dostawców, którzy podzielają ich podejście ekologiczne. Ponadto stosowanie zasad przyjaznych środowisku, na przykład zakup nowej, energooszczędnej maszyny przyniesie korzyści w postaci zmniejszonych rachunków za prąd oraz remontów, a ponadto pozwoli na usprawnienie produkcji, gdyż nowa maszyna będzie miała lepsze parametry od starej, co przełoży się pozytywnie na jakość produkcji.

Norma ISO 14001 wymagania

Podstawą do wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego jest norma ISO 14001. Standard ten, dostępny przez Polski Komitet Normalizacyjny (www.pkn.pl) zawiera ogólne zasady, którym powinno kierować się przedsiębiorstwo chcące chronić środowisko. Wśród wymagań ISO 14001 znajdziemy między innymi obowiązki:

  • Określenie otoczenia biznesowego organizacji – niezbędne będzie zastanowienie się na jakim rynku działa firma, z jakimi podmiotami współpracuje i od jakich zależy, w jakim otoczeniu prawnym, gospodarczym funkcjonuje.
  • Określenie zakresu swojego systemu środowiskowego, polityki środowiskowej i celów środowiskowych oraz udostępnienia polityki środowiskowej dla wszystkich zainteresowanych stron.
  • Określenie i klasyfikacji swoich aspektów środowiskowych, a więc sposobów, w jaki firma wpływa na środowisko.
  • Określenie wymagań prawnych, ryzyk i szans, które dotyczą aspektów środowiskowych organizacji.
  • Przydzielenie pracownikom odpowiedzialności i uprawnień oraz zadbania o ich kompetencje i świadomość. Zapewnienie odpowiedniej komunikacji, zarówno wewnątrz firmy, jak też ze stronami zainteresowanymi.
  • Ustalenie i wdrożenie zasad postępowania środowiskowego, tj. takiego sposobu prowadzenia procesów w firmie, aby był jak najmniej uciążliwy dla środowiska.
  • Określenie zasad gotowości i reagowania na awarie środowiskowe oraz zasad podstępowania z zauważanymi w systemie środowiskowym niezgodnościami.
  • Ustalenie zasad monitorowania wpływu na środowisko poprzez pomiary, kontrole, a także prowadzenie okresowych audytów wewnętrznych i oceny zgodności.
  • Prowadzenie przeglądu zarządzania, którego celem będzie podsumowanie dotychczasowej działalności środowiskowej i podjęcie decyzji o przyszłości systemu zarządzania środowiskowego.

Norma ISO 14001 komunikuje swoje zasady poprzez frazę „powinno się”, lecz w praktyce oznacza to, że każde z wymagań normy musi zostać zastosowane w organizacji, aby można być stwierdzić zgodność działania firmy z ISO 14001.

Standard ISO 14001 nie precyzuje sposobów, w jakich należy wdrażać określone w nim wytyczne. Organizacja ma w tym względzie dowolność, dlatego choć dwie organizacje będą opierały się na tej samej normie, to wdrożone przez nie systemy zarządzania mogą działać zupełnie inaczej. Norma nie określa także efektów działalności środowiskowej, które firma musi osiągnąć. Z jednej strony jest to wada systemu zarządzania środowiskowego, ponieważ dana firma może przyjąć bardzo niski stopień poprawy działalności środowiskowej, a mimo to nadal być w zgodzie z normą. Z drugiej strony jest to ogromna zaleta, ponieważ dzięki temu system zarządzania środowiskowego może być zastosowany w każdej organizacji, zarówno tej która już bardzo dużo zrobiła dla środowiska, a także tej która dopiero zaczyna.

Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego to sposób na wsparcie mechanizmów ochrony środowiska w firmie. Dodatkowymi korzyściami z wdrożenia ISO 14001 będzie dla niektórych przedsiębiorstw zwolnienie z akcyzy na paliwa stałe, natomiast inne będą mogły wykorzystać go jako metoda spełnienia konkluzji BAT dotyczących m.in. przetwarzania odpadów. Należy jednak pamiętać, że spełnienie wymagań prawnych dotyczących środowiska to tylko jedno z wymagań normy ISO 14001, a o skutecznym systemie zarządzania środowiskowego można mówić dopiero wówczas gdy firma wychodzi ponad swoje obowiązki środowiskowe i podejmuje dodatkowe działania dla środowiska.

 

Masz pytania do artykułu?

Zapraszamy do kontaktu!

  

 Artykuł ten jest własnością intelektualną CONSILUM. Może być rozpowszechniany bezpłatnie wszystkim osobom i podmiotom zainteresowanym problematyką systemów zarządzania ISO, jednakże wyłączając cel komercyjny i bez dokonywania jakichkolwiek zmian w tekście. Wszelkie inne rozpowszechnianie wymaga pisemnej zgody autora. Dozwolone jest cytowanie fragmentów materiału z podaniem źródła.